ศาลพระแม่ย่า ตั้งอยู่หน้าศาลากลางจังหวัดสุโขทัย ถนนนิกรบำรุง ซึ่งเป็นที่เคารพสักการะของชาวเมืองสุโขทัย เพราะศาลนี้เป็นที่ประดิษฐานเทวรูปพระแม่ย่าและดวงวิญญาณของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช
รูปพระแม่ย่านี้ทำด้วยศิลาสลักแบบเทวรูป พระพักตร์ยาว พระหนุเสี้ยม พระเกตุมาลายาวประดับเครื่องทรงแบบนางพญาสูง 1 เมตร พระแม่ย่าองค์นี้สันนิษฐานว่าสร้างในสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช
พระองค์ทรงสร้างขึ้นเพื่ออุทิศให้กับพระมารดาคือ นางเสือง การที่เรียกว่า “พระแม่ย่า” นี้เพราะว่า พ่อขุนรามคำแหงมหาราชทรงเรียกพระมารดาว่า “พระแม่” และชาวเมืองสุโขทัยเคารพพ่อขุนรามคำแหงมหาราชเสมอด้วยบิดา
ดังนั้น จึงรวมเรียกพระมารดาของพระองค์ว่า “พระแม่ย่า” แต่เดิมพระแม่ย่าประดิษฐานอยู่บนยอดเขา มีเพิงหินเป็นผาป้องกันแดดฝน ต่อมาชาวสุโขทัยได้อัญเชิญมาประดิษฐานที่เมืองใหม่ โดยสร้างศาลาขึ้นหน้าศาลากลางจังหวัดริมแม่น้ำยม ดังเช่นปัจจุบัน และมีการจัดงานเฉลิมฉลองทุกปีในเดือนกุมภาพันธ์ เรียกว่า “งานพระแม่ย่า”
[adsense-2]
แต่เดิมศาลพระแม่ย่าประดิษฐานห่างจากตัวเมืองสุโขทัยไปทางจังหวัดกำแพงเพชรประมาณ 7 กิโลเมตร เมื่อถึงช่วงสงกรานต์ปีประเพณีแห่แหนพระแม่ย่า เพื่อให้ฝนตกตามฤดูกาล และที่แปลกคือทุกครั้งที่แหแหนพระแม่ย่าจะมีฝนตกลงมาอย่างน่าอัศจรรย์
ในปีพ.ศ. 2496 นายเชื่อม ศิริสนธิ ผู้ว่าราชการจังหวัดเกรงว่า ถ้าแห่แหนบ่อยๆ อาจทำให้ตกหล่นเสียหายได้ จึงสร้างองค์จำลองไว้ที่ถ้ำพระแม่ย่า และอัญเชิญองค์จริงมาไว้ที่ศาลากลางจังหวัด
โดยสร้างเทวาลัยที่ชาวบ้านเรียกกันว่า “ศาลพระแม่ย่า” และต่อมา พ.ศ. 2537 สมัยนายเกียรติพันธ์ น้อยมณี ผู้ว่าราชการจังหวัด พ่อค้า ประชาชน และข้าราชการ เห็นว่าศาลพระแม่ย่าหลังเก่าชำรุดทรุดโทรม ได้มีความคิดร่วมกันให้ทุบทิ้ง และดำเนินการสร้างใหม่ให้สวยงาม โดยสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีได้เสด็จมาทรงวางศิลาฤกษ์ เมื่อวันที่ 12 กันยายน 2537
แผนที่
